Türk hamamı
Bədənimizin ən qiymətli orqanı dərimizdir.Dərimizə qulluq vanna,skrab və köpükdür .
Mövzu elə mədəni dəyər qazanıb ki, hamamlar atalar sözlərimizə daxil olub. Məsələn, Atalar: “Hamamda da , qürbətdə də xalq mahnıları oxumaq ...
Ölü dəridən qurtulun.
Hamam immunitet sistemini gücləndirir.Mövzu elə mədəni dəyər qazanıb ki, hamamlar atalar sözlərimizə daxil olub. Məsələn, Atalar: “Hamamda da , qürbətdə də xalq mahnıları oxumaq ...
Hamamın istiliyi oynaqlara və əzələlərə faydalıdır.
Hamam xoşbəxtlik hormonunu işə salır.
Keçmişdən Günümüzə Türk Hamamları
Bütün mədəniyyətlərdə insan həyatını və məskunlaşmasını şərtləndirən ən görkəmli element “su” olmuşdur. Məsələn, üç min il bundan əvvəl Uyğur türkləri Şərqi Türküstanın Turfan bölgəsində “kariz” adlı yeraltı su kanalları çəkmişlər. Uzunluğu təxminən 5000 km olan Karizlərin bir hissəsi bu gün də istifadə olunur. Türklər əsrlər əvvəl su və su mədəniyyəti haqqında dünyada həmişə öz sözünü demişlər. Xüsusilə şəxsi təmizlik üçün hazırlanmış hamamlar dünya şöhrəti qazanıb. Həmmam dilimizə ərəbcə “hammâm” sözündən keçmişdir. Yuyulmaq üçün istifadə edilən konstruksiyalar kimi tanınan, isti və soyuq suyun xüsusi qaydada qızdırıldığı hamamlar köhnəlməyən mədəniyyət və adət-ənənələrimizdəndir. Bu xəbərimizdə maraqlananlar üçün “Türk hamamları”nın keçmişini və bu gününü araşdırdıq...
Keçmişdən Günümüzə Türk Hamamları
Tarixi Qədim Romalılara gedib çıxan hamamlar təkcə təmizlik üçün deyil, həm də əylənmək və əylənmək üçün istifadə olunurdu. Türklər üçün hamamın xüsusi yeri və əhəmiyyəti olmuşdur. Mövzu elə mədəni dəyər qazanıb ki, hamamlar atalar sözlərimizə daxil olub. Məsələn, Atalar “türk hamamında oxumaq, qürbətdə yatmaq asandır” deyib. Digər tərəfdən, “hamama tər girir” ifadəsi ilə insanların çətinlik qarşısında rahat ayağa qalxa bilməyəcəyini vurğuladılar.
Bəli, hamam və hamam mədəniyyətinin türk milləti üçün nə qədər böyük yer tutduğunu ataların qısa, lakin yığcam sözlərinə nəzər salmaqla müəyyən edə bilərik. “Təmizlik imanın yarısıdır” hədisi əsasında xalq mədəniyyətinin və qərb tərzi həyatın məhv edə bilməyəcəyi bir ənənə olan hamamlar 21-ci əsrin ortalarına qədər öz xüsusiyyətini itirməmişdir. Pandemiya səbəbindən son bir ildir istifadə edilməsə də, hamam mədəniyyəti bu prosesdən sonra da davam edəcək və şəxsi təmizliyin nə qədər vacib olduğunu bütün bəşəriyyətə bir daha xatırladacaq. Bu baxımdan, hamamlara baxaraq, xalqımızın min illər əvvəl xüsusilə şəxsi təmizlik işində nə qədər həssas olduğunu asanlıqla anlaya bilərsiniz.
Şəxsi təmizlikdə Qərb üçün; Bəlkə “eyni kasa, eyni hamam” atalar sözünü işlədə bilərik, amma bu sözü türklər üçün işlətmək yersiz olardı. Çünki yalnız Osmanlı və Cümhuriyyət dövründə mövcud olan şəxsi təmizlik mərkəzi olan türk hamamlarının tarixinə nəzər saldıqda nə demək istədiyimizi daha yaxşı anlayacaqsınız.
Osmanlı dövründə İstanbul bir çox şeylərdə olduğu kimi hamamları ilə də çox məşhur idi. Demək olar ki, hər rayonda çoxlu hamam var idi ki, onların bəziləri suyu ilə, bəziləri təmizliyi və genişliyi ilə, bəziləri isə səs izolyasiyası ilə məşhur idi. Osmanlı dövründə ölkəmizə səfərə gələn fransız səyyah ölkəsinə dönərkən hamamlarımızı görür və tapıntılarını çatdırır; “Osmanlı xalqı təmizliyi o qədər sevir ki, türk hamamındakı qadınlar şəxsi təmizliyi əyləncəyə çeviriblər”. dedi.
Tarixə nəzər saldıqda, xüsusən 16-cı əsrdə qadınlar hamama iyirmi nəfərlik qruplarla gedirdilər. Səhər tezdən ziyarət edilən hamamdan ancaq axşam yeməyində qayıtmaq olardı. Bu gün ölkəmizi ziyarət etməyə gələn turistlərin çoxu hamamlara baş çəkmədən geri qayıtmır.
Saraylarda, malikanələrdə və evlərdə tikilən hamamlardan başqa köhnə İstanbulda hamının üzünə açıq olan “hamam”, “bazar hamamı” kimi yerlər var idi. Bunlar hamam mədəniyyətinin inkişafına öncülük edən yerlər idi. Hamamların çoxu kişilər və qadınlar üçün iki hissəyə bölünürdü. Qadınlar bölməsinin qapısı kişi bölməsinin qapısından görünmürdü və yan küçəyə açılırdı. Tək hamamlarda qapıdan asılan rəngli dəsmallardan qadın və ya kişi saatı olduğu anlaşılırdı. Kişilər hamamda soyunduqdan sonra soyunduqlarını qatlayıb çamaşını və ya papağının üstünə qoyub qulluğunda saxlayırdılar. Hamamda bel paltarı olmadan heç kim gəzə bilməzdi. Yuma tamamlandıqdan sonra, bu gün olduğu kimi, yuyuculara bir ipucu verildi.
Bu dövrlərdə köhnə İstanbulda qadın hamamı az qala əyləncə yeri idi. Qadınların yay-qış bütün əyləncələri həftədə bir və ya iki həftədə bir getdikləri hamamlar idi. Analar oğullarına söz verdikləri qızı aparıb əylənmək üçün hamama aparırdılar. Təbii ki, Anadoluda bir neçə yer istisna olmaqla, belə hadisələr zamanla unudulub. Gəlin hamamı bu dövrlərdə çox əhəmiyyətli olub, rəngarəng mədəniyyətimizin bir detalı olub. Toydan iki gün əvvəl gəlin hamamı keçirilib. Bəyin tərəfinin bütün qadın qohumları və xeyli tanışları dəvət olunmuşdu. Qız qonaqlardan əvvəl hamama gedər, qonaqları salamlayar, şirniyyatlar təklif edərdi. Fyuçerslər bitdikdən sonra istiliyə girməmiş soyuqda bayır həyətə yığışar, qızın başına çarşaf tutaraq həyəti dolaşandan sonra birlikdə içəri girərdilər. Burada gəlin xalq mahnılarının müşayiəti ilə çimib.
Keçmişdə hamam həm də şəfa mənbəyi kimi tanınırdı. Xüsusən də bəzi çöküntülərin olduğu rayonlardakı hamamların suları şəfalı sayılır və müxtəlif xəstəliklərə xeyirli olduğuna inanıldığından bu hamamlara tələbat daha çox olardı. Məsələn, Süleymaniyyədəki Dökməcilər hamamı sarılıqdan əziyyət çəkənlər üçün şəfa mərkəzi idi.
Osmanlı dövründə İstanbulda çoxlu hamamların inşa edilməsinin iki səbəbi var. Onlardan biri də odur ki, hamamlar yaxşı gəlir gətirdiyi üçün gəlir mənbəyi kimi xeyriyyə məqsədilə tikilən binalara bağışlanırlar. Digər səbəb isə hamamların camaatı aid olduqları quruluşun mərkəzi olan məscidə cəlb etmək baxımından faydalı olması idi. Bir çox böyük komplekslərin öz hamamları (Fatih, Süleymaniyyə, Bayezid, Yeni məscid) olduğu halda, kiçik komplekslərin bəzilərinin hamamları (Mahmud Paşa, Murad Paşa, Kiçik Ayasofya) olmuşdur. Digər tərəfdən, bir çox vəqf sahibləri xeyriyyə işləri üçün gəlir əldə etmək üçün şəhərin başqa yerlərində, hətta başqa şəhər və qəsəbələrdə türk hamamları tikdirdilər. (Barbaros Hayrəddin Paşanın Zeyrekdəki Çinili hamamı, Haseki Hürrəm Sultanın Ayasofya qarşısındakı hamamı kimi).
Osmanlı dövründə hamamlar çox gəlirli bir iş olduğu üçün şəhərin hər yerində onların sayı sürətlə artdı və bu da çoxlu miqdarda suyun, xüsusilə də odun istehlakına səbəb oldu. 18-ci əsrdə hamamların sayının artmasını məhdudlaşdırmaq üçün müxtəlif tədbirlər görüldü. Övliya Çələbi səyahət kitabında onun dövründə İstanbulda 151 hamam olduğunu, Misirdən Sudana səfər edərkən daha 17 hamamın tikildiyini qeyd etmişdir.
İndi İstanbulun mərkəzi istilik otağı olan, hamamların suyunun qızdırıldığı sobada əvvəllər odun və yonqar yanması nəticəsində yaranan istilikdən təkcə hamamçılar faydalanmırdı. Ümumiyyətlə hamamın arxadan tənha yerlərində olan sobaların isti mühitindən evsizlər də yararlanırdılar. Onlar bu yerlərdən bir növ sığınacaq kimi istifadə edirdilər. Bu evsiz komandada böyüyənlərə Külhanbəyi deyirdilər. Ayaqqabısının dabanı ilə yeriyən, pencəyi çiynində, əlində kəhrəba təsbeh və yan tərəfə düşən feslə yeriyən külhanbəylərin adı, ədəb baxımından o dövrün bir detalını təşkil edir. çəkdiyi forma, hamam mədəniyyəti ilə əlaqəsi olan sobadan qaynaqlanır.
Bu gün hər evdə hamam olsa da, xalqımız hələ də hamama getməyi laqeyd qoymur. Xüsusilə bayram ərəfəsində hamamlar səhərə qədər işləyir. Soyuq qış günlərində hamama getmək dərman kimidir. Qrip və ya soyuqdəymə olanlara hamamda tərləməklə xəstəlikdən qurtulmaq məsləhətdir. Hamamdan çıxan hər kəs özünü yenidən doğulmuş kimi hiss edir. Qərblilərin tualetin nə olduğunu bilmədiyi halda, əcdadlarımızın hamamlı yollarda salınan karvansarayların olmasına diqqət yetirmələri də diqqətdən kənarda qala bilməz. Tualet mədəniyyətimiz sarsılsa da, hamamlar ucadır və daha çox “daş köhnəlir” kimi görünür...
