Türk hamamı

Hamamlar bir çox insanın təmizlik və yaxşı vaxt keçirmək üçün istifadə etdiyi çox məşhur sahələrdir. Yorğun bir günün ardından hamamda vaxt keçirmək çox rahatlatıcı və xoş bir təcrübədir. Ölkəmizdə olduğu kimi, bütün dünyada türk hamamları və digər mədəniyyətlərə aid hamamlardan geniş istifadə olunur. Türk hamamı əsasən xüsusi üsullarla qızdırılan, içərisində isti və soyuq su olan, çimmək və xoş vaxt keçirmək üçün istifadə edilən bir binadır. Hamam təmizlik üçün istifadə edilərkən, bu mühitdəki yüksək rütubət və temperaturun bir çox xəstəliyə şəfa verdiyi düşünülür. Türk hamamında rütubət 80-90% civarındadır və bəzən daha yüksək dərəcələrə çatır. Orta hesabla türk hamamının temperaturu 40 C° ilə 50 C° arasındadır. Türk hamamlarında temperatur səviyyəsi və rütubət əzələlərin yumşalmasını və bədəndə rahatlıq hissini təmin edir. Buna görə də başda stress olmaqla türk hamamından istifadə bir çox problemin həlli olaraq görülür.

Türk hamamları Yaxın Şərq bölgəsində və xüsusilə İslam mədəniyyətinin müşahidə olunduğu ölkələrdə çox yayılmış bir tikilidir.
Mədəni səbəblərə görə kişi və qadınların istifadə etdiyi hamamlar ayrıdır.
Türk hamamları bir çox başqa xüsusiyyətləri ilə yanaşı, yerləşdikləri bir çox ölkələrdə də özünəməxsus sosial funksiyaya malikdir.
Bu məkanları eynicinsli insanların toplaşdığı, toplaşdığı və sosiallaşdığı yerlər kimi görmək olar.
Yəni türk hamamı ilk baxışdan aşkar funksiyalarından kənar istifadə olunur.
Bununla belə, bu təmizlik sahəsi də öz birinci funksiyasını, gigiyena funksiyasını kifayət qədər uğurla yerinə yetirir.
Türk hamamında vaxt keçirərkən yüksək rütubət səviyyəsi dəridəki məsamələrin rahatlamasına, açılmasına və təmizlənməyə hazır olmasına imkan verir.
Bundan əlavə, türk hamamında dəri effektiv şəkildə nəmlənir və rahatlaşır.
Bundan əlavə, hamamda məruz qalan rütubət və temperatur tərləməni artırır və toksinlərin çıxarılmasına kömək edir.
Sonra bir çantanın köməyi ilə dəri möhkəm sürtülür.
Beləliklə, bədən kirdən və ölü dəri qatından kifayət qədər asanlıqla təmizlənir.

Türk hamamını xüsusiyyəti

Türk hamamlarının mühüm xüsusiyyəti onların unikal strukturları və memarlığıdır.
Çox qədim tarixə malik olan bu tikililər xüsusilə Osmanlı dövründə mədəniyyətimizdə geniş yayılmağa başlamışdır.
Bu vəziyyətdən asılı olaraq türk hamamlarında memarlıq Osmanlı memarlığının böyük təsiri olmuşdur.
Türk hamamı funksionallıqla yanaşı bir çox başqa elementləri də özündə ehtiva edir.
Hamamlarda soyuq otaq, isti otaq və paltardəyişmə otaqları kimi ayrı bölmələr var.
Türk hamamlarının xarici görünüşünün ilk diqqət çəkən xüsusiyyətlərindən biri geniş istifadə olunan günbəz formasıdır.
Bundan başqa, türk hamamlarının xarici arxitekturası ümumiyyətlə kifayət qədər sadə görünüşə malikdir.

Hamamların daxili memarlığında estetik naxışlar və xoş görünüşə malik oymalar diqqəti cəlb edir. Mərmər funksional və estetik xüsusiyyətlərinə görə türk hamamlarının daxili memarlığında geniş istifadə olunur. Türk hamamlarında isti hissə çox yüksək rütubət dərəcələrinə çatdığı üçün nəmə və temperatura davamlı materiallara üstünlük verilir. Xülasə etmək lazımdır ki, Türk hamamı bir çox insanın təmizlik və əylənmək üçün istifadə etdiyi bir quruluşdur, isti və rütubətli olmasının yanında bir çox fərqli xüsusiyyətə malikdir. Bir çox mədəniyyətdə bu sahədən sosiallaşma kimi məqsədlər üçün də istifadə edilir. Ənənəvi və tarixi memarlığa malik olan bu tikililər həm də estetik görünüşə malikdir.

Hamam

Türk hamamları ilə bağlı ən vacib suallardan biri “hamam” sözünün mənşəyi və mənasıdır.
Türk hamamı bir çox xüsusiyyəti ilə çox bənzərsiz bir quruluşa sahib olsa da, bir çox fərqli mədəniyyətdə hamam kimi quruluşlara rast gəlinir.
Bu tikililərə misal olaraq Koreya mədəniyyətində “Jimjilbang” və ya Qədim Romada geniş yayılmış “Thermae” adlanan strukturları verə bilərik.
Bundan başqa, Fin mədəniyyətindən gələn və bütün dünyaya yayılan saunalar türk hamamlarına bənzəyən tikililər sırasındadır.
Dünyada bir çox oxşarları olan türk hamamları ərəb və fars mədəniyyətlərindən mədəniyyətimizə keçmişdir.
Türk hamamı hamam kimi sahələrə bənzəyir. Qərb mədəniyyətlərində ümumiyyətlə “türk hamamı” kimi tanınan hamamın lüğət mənası çimmək üçün yer, yunak və istilik damı kimi təyin olunur.
Mənşəcə hamam sözü ərəbcə “hammam” sözünə əsaslanır. Bu sözün ərəb dilində türkcə mənasına bənzər bir çox fərqli mənaları var. Bəzilərini “duş”, “hamam” və “hovuz” kimi sadalaya bilərik.

Türk hamamları

Türk hamamları bu gün dünyanın hər yerində bir çox istifadəçinin üstünlük verdiyi istirahət və təmizlik sahələridir. Bu tip hamam təkcə bizdə maraqlı deyil və bu tikililər bütün dünyada, xüsusən də İslam coğrafiyasında geniş istifadə olunur. Bundan əlavə, bir çox mədəniyyətlərin hamam kimi öz strukturları var. Tarix boyu hamama bənzər bu tikililərə böyük tələbat olub. Türk hamamının tarixini araşdırarkən bu coğrafiyada daha əvvəl tapılmış sivilizasiyaların hamama bənzər strukturlarını öyrənməliyik. Çünki bu tikililər türk hamamları üçün ilham mənbəyi olub və türk hamamlarının mənşəyini təşkil edir. Türk hamamının mənşəyi qədim dövrlərə gedib çıxır və bu tikililərin mənbəyinin Romalılar olduğunu deyə bilərik.

İctimai hamam yerləri Roma və Yunan dünyalarında çox məşhur idi və bu strukturlar Aralıq dənizi ətrafındakı sivilizasiyalarda geniş yayılmışdı.
Bu tikililər Roma İmperiyasının sərhədləri daxilində demək olar ki, hər yerdə tikilmişdir.
O dövrdə insanlar bu tikililərdən həm təmizlik, həm də sosiallaşma məqsədilə istifadə edirdilər.
Roma İmperatorluğu iki yerə bölündükdən sonra Bizans İmperiyası dövründə də bu tikililər tikilməyə davam etdi.
Lakin 6-cı əsrdə Bizans yavaş-yavaş tənəzzül etməyə başladı və zaman keçdikcə bu tikililərin tikintisi dayandı.
Sonra bu dövrdə İslam sürətlə yayılmağa və Yaxın Şərq və Şimali Afrika bölgələrinə təsir göstərməyə başladı.
İnkişaf edən İslam sivilizasiyaları bu quruluşları Roma, Yunan və Bizans sivilizasiyalarından dərhal mənimsəmişlər.
İslamda mühüm məsələ olan təmizlik bu strukturlarla daha asan təmin edilirdi. Hamamlarda edilən təmizlikdən əlavə, bu dövrdə hamamdan istifadənin müalicəvi xüsusiyyətlərə malik olduğuna inanılırdı.

11-ci əsrdə bölgədə hakim güc Səlcuqlu İmperiyası idi. Bu dövrdə Anadoluda Bizans, Türk və İran mədəniyyətləri bir-birinə qarışmağa və bir-birinə təsir etməyə başladı. Türk cəmiyyətində hamamdan istifadə bu dövrdə yayılmağa başladı. Lakin bölgədə yaşayan türk toplumları hələ də yarı köçəri həyat tərzi sürdüyü üçün bu yayılma çox yavaş baş verdi. Səlcuqlulardan sonra bölgənin ən əhəmiyyətli gücünə çevrilən Osmanlı İmperatorluğunda hamamdan istifadə çox yaygınlaşdı. Bu gün bildiyimiz Türk hamamı modelləri də bu dövrdə ortaya çıxdı. Roma, Yunan, Ərəb və İran mədəniyyətlərindən götürülən hamam quruluşuna Osmanlı memarlığının mühüm xüsusiyyətləri əlavə edilib. 15-ci əsrdə xalqa açıq olan türk hamamlarının ilk nümunələri Osmanlı dövründə ortaya çıxdı. Daha sonra Osmanlı hakimiyyəti altında olan bir çox bölgədə bu tikililər tikilmişdir. Bu strukturların əvvəlcə Şərqi Avropaya, sonra isə Mərkəzi Avropaya yayılması Osmanlı dövründə baş vermişdir.

Bu strukturlar 20-ci əsrə və sonrakı dövrə qədər populyar olaraq qaldı. Ancaq inkişaf edən santexnika texnologiyaları ilə evlərdə hamamların geniş yayılması ilə türk hamamlarının istifadəsi azalıb. Bir çox rayonlarda bu tikililər tərk edilmiş, sökülmüş və ya başqa tikililərlə əvəz edilmişdir. Bununla belə, bir çox tarixi hamam hələ də fəaliyyət göstərir. Türk hamamının istifadəsi keçmişdə olduğu qədər olmasa da, bu gün kifayət qədər yaygındır.

Bakıda Türk Hamamı

Ümumiyyətlə, türk hamamları bəzi xüsusiyyətləri ilə diqqəti çəkən tikililərdir. Bu strukturlar əsasən kollektiv şəkildə istifadə olunur. Bununla belə, şəxsi istifadə üçün daha kiçik ölçülü türk hamamı tikmək də mümkündür. Türk hamamının bəzi xüsusiyyətləri bu xüsusi hazırlanmış Türk hamamı modelləri ilə gözə çarpır. Bununla belə, türk hamamının bütün unikal xüsusiyyətləri yalnız kollektiv şəkildə istifadə edilən ənənəvi türk hamamlarında ortaya çıxır. Əvvəla, bu binaların eksteryer dizaynı ümumiyyətlə çox sadə və sadə görünüş yaradır. Türk hamamlarının xarici dizaynında ilk diqqəti çəkən cəhət bu tikililərin əksəriyyətinin günbəz olmasıdır. Bu günbəzlər gün ərzində artıq buxarın buraxılmasına və təbii işığın kosmosa daxil olmasına şərait yaradır.

İnteryerə gəlincə, eksteryerdə görünən sadəliyin əksinə türk hamamları təfərrüatlı və təmtəraqlı dizayna malikdir.
Türk hamamlarının interyeri adətən çoxlu tikmə və naxışlarla bəzədilib, hamamların sütunları diqqətlə yerləşdirilir.
Türk hamamlarında sütunlar binanı dəstəkləməklə yanaşı, həm də gözəl mənzərə yaradır.
Üç əsas hissədən ibarət olan türk hamamları soyunub-geyinmə otağının yanında ılıqlıq və istilik deyilən yerləri ehtiva edir.
Bundan əlavə, türk hamamlarında istilik soba deyilən bir bölmə ilə təmin edilir. Tarix boyu ağac soba otağında istilik prosesləri üçün istifadə edilmişdir.
Ancaq indiki vaxtda bu ənənəvi üsulla yanaşı, su və ya elektrik enerjisi ilə isitməyə də üstünlük verilə bilər.

Türk hamamı faydaları

İstifadəçilər tərəfindən geniş şəkildə seçilən türk hamamlarının bu qədər məşhur olmasının bir çox səbəbi var. Əvvəla, tarix boyu toplu şəkildə istifadə edilən bu sahələr təmizlik və gigiyena vərdişlərinin cəmiyyətin bütün təbəqələrinə yayılmasını təmin etmişdir. Beləliklə, adekvat təmizlənmə ilə hətta qarşısı alına bilən epidemiyaların da azaldığını deyə bilərik. Bundan əlavə, bu gün türk hamamının bir çox faydaları var. Türk hamamının faydalarından bəzilərini aşağıdakı kimi sadalaya bilərik:

Birincisi, türk hamamları yüksək temperaturlu ərazilərdir.
Bu bölgələrdə vaxt keçirmək bədəndə istirahət təmin edir və stressi azaldır.
İsti hava sayəsində türk hamamında vaxt keçirən insanların əzələlərindəki gərginlik azalır.
Beləliklə, türk hamamından istifadə stress və narahatlıq kimi problemlərin azalmasına kömək edə bilər.
Türk hamamlarının başqa bir xüsusiyyəti də yüksək rütubətli ərazilər olmasıdır.
Buna görə də, bu bölgələrdə kifayət qədər vaxt sərf edildikdə, bədəndən kir və ölü dərini çıxarmaq daha asan olur.
Çünki türk hamamlarında havadakı nəm dərinin məsamələrinə nüfuz edərək bu məsamələri rahatladır və açır.

Beləliklə, kirdən qurtulmaq və bədəni təmizləmək daha asan olur. Türk hamamlarında tez-tez istifadə edilən ovma prosesini də buna əlavə etdikdə bədən təmizliyi effektiv şəkildə təmin edilir.

Bədən gigiyenasını qorumaq evlərimizdəki şəxsi vanna otağında asanlıqla həyata keçirilsə də, bu, tarix boyu mümkün olmayıb. Coğrafiyamızda tarix boyu türk hamamları insanların şəxsi gigiyenasını təmin etmək üçün əhəmiyyətli bir bina olmuşdur.

Türk hamamlarının təmizlik və gigiyena ilə yanaşı fiziki sağlamlıq baxımından da müxtəlif təsirlərə malik olduğu düşünülür. Çox isti və rütubətli bir bölgə olan Türk hamamında vaxt keçirməyin oynaq sağlamlığı baxımından bir çox faydası ola bilər. Bundan əlavə, türk hamamlarında kefli vaxt keçirmək psixoloji cəhətdən də faydalı ola bilər.

Türk hamamlarında vaxt keçirmək temperatur və rütubət səbəbindən yüksək miqdarda tərləməyə səbəb olur. Bundan əlavə, eyni səbəblərdən türk hamamının istifadəsi damarları genişləndirir və qan dövranını sürətləndirir. Beləliklə, toksinlər

Türk Hamamı Haqqında

Türk hamamının və ümumiyyətlə türk hamamının istifadəsi ilə bağlı bilmək lazım olan çox şey var. Bəlkə də bu sahələrin istifadəsi ilə bağlı bilmək lazım olan ən vacib şey istifadə vaxtını düzgün təyin etməkdir. Çünki bildiyimiz kimi türk hamamları yüksək rütubət və temperatur səviyyəsinə çatan ərazilərdir. Buna görə də, bu nahiyələrin uzun müddət istifadəsi qan təzyiqinin səviyyəsinin ani düşməsinə və hətta huşunu itirməsinə səbəb ola bilər. Buna görə də uzun müddət türk hamamlarından istifadə etməkdən çəkinmək lazımdır. Bundan əlavə, vaxtaşırı hamamın isti hissəsini tərk etmək və daha isti bir mühitdə dincəlmək lazım ola bilər. Beləliklə, türk hamamlarının sağlamlıq baxımından yaratdığı bu kimi risklərdən qaçmaq mümkün olacaq.

Türk hamamlarında ümumi bir proses ovma prosesidir.
Fırçalama ilə bağlı bilinməli olan şey odur ki, bu prosedurdan əvvəl hamamda müəyyən vaxt sərf etmək lazımdır.
Bundan əlavə, təxminən 10-20 dəqiqə göbək daşının üstündə yatmaq da bədəni kisəyə hazırlayacaq.
Çünki hovuzdakı yüksək rütubət və temperaturla dəri yumşalacaq və yuyulmağa hazır olacaq.
Beləliklə, bədən kirdən və ölü dəridən daha asan təmizlənir.
Türk hamamlarından istifadə haqqında bilmək lazım olanlarla yanaşı, hamamlar haqqında da maraqlı məlumatlar var.
Türk cəmiyyətində hamamdan istifadə ərəb və İran mədəniyyətlərinin təsiri ilə daha geniş yayılsa da, türk mədəniyyətində hamamdan istifadə qədim dövrlərə gedib çıxır.
Məsələn, VII-IX əsrlərdə Krımda və Qafqazda yaşamış xəzərlər bu ərazilərdən istifadə edirdilər. Daha qədim quruluşa malik bu ərazilər çimək və ya yunak adlanırdı.
Lakin türk cəmiyyətində oturaq həyata keçidlə birlikdə türk hamamları zamanla tam istifadə olunmağa və inkişaf etməyə başladı.

Türk hamamlarının cəmiyyətdə geniş yayılması Osmanlı İmperiyası dövründə baş verib. Osmanlı cəmiyyətində təmizlik, ictimai həyat, istirahət və şəfa baxımından böyük əhəmiyyətə malik olan bu tikililər bir çox yerdə tikilmiş və zamanla bütün ölkəyə yayılmışdır. Osmanlı cəmiyyətində türk hamamları başda nikah və sünnət olmaqla bir çox bayramlarda istifadə edilən sahəyə çevrilmişdir. Bundan əlavə, şəxsi hamamlar o dövrdə yalnız müəyyən bir qrupun çata biləcəyi bir lüks olduğundan, hamamlar cəmiyyətin təmizlik ehtiyaclarında böyük rol oynayırdı.

Tarixi Türk hamamı

Türk hamamları tarix boyu təmizlik və gigiyena baxımından həyati əhəmiyyət kəsb etmişdir. Ancaq zamanla fərdi istifadəyə uyğun hamamların yayılması ilə türk hamamlarının bu prioritet vəzifəsi arxa plana keçdi. Ona görə də bir zamanlar daha çox yayılmış türk hamamından istifadə zaman keçdikcə azalıb. Daha az məşhur olan köhnə türk hamamlarından bəziləri sökülüb və ya muzeyə bənzər tikililərə çevrilib. Bununla belə, günümüzə qədər gəlib çatmış çoxlu tarixi türk hamamları var. Bu hamamların bəziləri bərpa edilərək yenidən istifadəyə hazır vəziyyətə gətirilib. Əhəmiyyətli tarixi türk hamamları haqqında qısaca danışmaq lazım gələrsə, onlardan bəzilərini aşağıdakı kimi sadalaya bilərik:

Tahtakale hamamı: Böyük tarixi əhəmiyyətə malik köhnə hamamdır. Hamamın tikintisi 1454-cü ildən 1471-ci ilə qədər davam etmişdir. Fatih Sultan Mehmetin dövründə tikilmiş bu tarixi hamam ən qədim türk hamamlarından biridir. Tahtakale hamamı İstanbulda tikilən ilk hamamdır. Zaman keçdikcə quruluşu pisləşən bu tarixi hamamdan bu gün bazar kimi istifadə olunur.

Mahmut Paşa Hamamı: Fateh Sultan Mehmetin vəziri olan Mahmut Paşa tərəfindən tikilmişdir. Bu tarixi hamamın tikintisi 1466-cı ildə başa çatdırılmışdır. Tahtakale hamamı kimi, Mahmut Paşa hamamı da zamanla quruluşu pozulmağa məruz qalmış və bu gün bazar kimi istifadə olunur.
Bayezid hamamı: Tarixən bu hamam bölgədəki Bəyəzid məscidi kompleksinin bir hissəsi olub. Bundan əlavə, istifadə edildiyi dövrdə şəhərin ən böyük hamamlarından biri idi. Bu tarixi hamamın tikinti prosesi 1500-cü ildən 1505-ci ilə qədər davam etmişdir. Bu gün Bayezid hamamından muzey kimi istifadə olunur.
Çemberlitaş Hamamı: Hələ də hamam kimi fəaliyyət göstərən tarixi hamamlardan biridir. Bu hamam Memar Sinan tərəfindən layihələndirilib və 1584-cü ildə tikilib. Çemberlitaş hamamı zamanla zədələnsə də, bərpa işləri nəticəsində yenidən istifadəyə verilib.
Süleymaniyyə Hamamı: Süleymaniyyə məscidi kompleksinin bir hissəsi olan bu hamam Memar Sinan tərəfindən layihələndirilən və tikintisi 1557-ci ildə tamamlanan hamamlardan biridir. Hamam adını Qanuni Süleymandan almışdır. Bu gün də hamam öz funksiyalarını yerinə yetirir.
Haseki Hürrəm Sultan Hamamı: Qanuni Süleymanın həyat yoldaşı Hürrəm Sultan tərəfindən inşa edilən bu hamamın tikintisi 1557-ci ildə tamamlandı. Bu gün də istifadə edilən hamamın memarı Memar Sinandır.

Türk hamamı göbək daşı

Türk hamamının tikintisi çox çətindir və təcrübə tələb edir. Bir çox insanın istifadə etməkdən həzz aldığı bu sahələri hazırlayarkən nəzərə alınmalı bir çox mühüm amillər var. Bir sözlə, türk hamamlarının tikintisində nəzərə alınmalı olan bəzi amilləri aşağıdakı kimi sadalaya bilərik:

Türk hamamları yüksək temperatura çatması gözlənilən ərazilərdir.
Bu temperaturla birlikdə rütubət dərəcələri də yüksəlir və təmizlik üçün ideal bir sahə yaranır.
Buna görə də türk hamamlarında istilik sistemlərinin düzgün işləməsi çox vacibdir.
Buna görə də, Türk hamamı edərkən istilik sistemlərinin quraşdırılması diqqətlə aparılmalıdır.
İstilik sistemlərinə əlavə olaraq, türk hamamında ventilyasiya da effektiv şəkildə baş verməlidir.
İstifadə zamanı hamamda buxarın yığıldığını görmək olar.
Nəticədə, arzuolunmaz nəm yığılması mümkündür.
Düzgün işləyən havalandırma sistemi ilə bunun qarşısını almaq olar.

İstifadəçilərin türk hamamında yuyunmaq üçün istifadə etdikləri su zamanla yığıla bilər. Bu səbəbdən su kanalları çəkilməli və bu su kanalları müvafiq qaydada ərazidə yerləşdirilməlidir.

Türk hamamlarında göbək daşı digər bölgələrə nisbətən daha isti olmalıdır. Buna görə istilik sistemlərini quraşdırarkən bu nəzərə alınmalıdır. İstifadə edilən sistemə görə göbək daşını digər bölgələrə nisbətən daha isti saxlayacaq dizayna üstünlük verilməlidir.

Türk hamamlarında funksionallıq qədər estetika da önəmlidir. Ona görə də türk hamamlarının tikintisində texniki məlumatlı olmaqla yanaşı, dizayn baxımından da yaxşı nəticələr yaratmaq lazımdır.

Ənənəvİ Türk Hamamı

Türk hamamlarında ənənəvi olaraq mərmərdən istifadəyə üstünlük verilir. Bunun əsas səbəbi mərmərin hamar quruluşu və hamamda nəzərdə tutulan temperatur və rütubət səviyyələrinə davamlılığıdır. Türk hamamları funksionallıqla yanaşı, həm də xoş və ənənəvi görünüş yaratmağı hədəfləyir. İstifadə olunan materialların bu ənənəvi görünüşü təmin etməsi vacibdir. Bundan əlavə, türk hamamlarının tikintisində uzunmüddətli istifadəni təmin edən bir materialdan istifadə etmək lazımdır. Mərmər istifadəsi ilə türk hamamlarında uzun müddət istifadə edilməsi hədəflənir. Bundan əlavə, türk hamamlarında bir çox başqa plitələr istifadə edilə bilər. Bu plitələr yalnız döşəmə üçün deyil, həm də divarları örtmək üçün istifadə edilə bilər. Türk hamamı tikintisində istifadəyə üstünlük verilə bilən bəzi Serapool Porcelain məhsulları haqqında aşağıdakı kimi danışa bilərik: